Janusz Korczak - Twórczość
Na bogatą twórczość Henryka Goldszmita składają się powieści dla dorosłych i dzieci, utwory teatralne, opowiadania i prace pedagogiczne, które posiadają walory literackie. Dorobek pisarski obejmuje ponad dwadzieścia książek oraz około tysiąca tekstów drukowanych w około siedemdziesięciu pismach, ukazujących się głównie w prasie warszawskiej. W 1926 roku Korczak stał się twórcą i animatorem unikalnego czasopisma- „Małego Przeglądu”.
Debiut pisarski Korczaka miał miejsce 26 września 1896 roku. Pod pseudonimem Hen. opublikował w „Kolcach” (nr 39) pierwszą humoreskę pt. „Węzeł gordyjski”. Przedstawił w niej obraz ogniska domowego, w którym w zastępstwie rodziców funkcje wychowawców pełnią m.in. niańki, guwernantki. Celem humoreski było zachęcenie rodziców do poważniejszego zajęcia się wychowaniem dzieci.
Pierwsze wyróżnienie Henryk Goldszmit otrzymał w 1899 roku za sztukę pt. „Którędy?” nadesłaną na konkurs dramatyczny im. I.J. Paderewskiego. Swój dramat podpisał pseudonimem Janasz Korczak (zaczerpnięty z książki Józefa Ignacego Kraszewskiego „Historia o Janaszu Korczaku i pięknej Miecznikównie”), jednak w prasie wydrukowano omyłkowo imię Janusz i odtąd używał tej formy.
Sztuka „Którędy?” to dramat w czterech aktach. Jego główny bohater to ojciec rodziny ukazany jako człowiek rozdrażniony. Tekst sztuki „Którędy?” nie zachował się.
W 1937 roku Janusz Korczak otrzymał odznaczenie Złoty Wawrzyn Polskiej Akademii Literatury za wybitną twórczość literacką.
Pierwsza powieść Korczaka to „Dzieci ulicy”. Publikowana była ona w odcinkach w 1901 roku na łamach czasopisma „Czytelnia dla Wszystkich. Tygodnik literacko – powieściowy dla rodzin polskich”. W powieści ukazane zostało życie dzieci z ulic warszawskich znane z obserwacji samego autora.
Pierwsze opowiadania dla dzieci publikowane były na łamach „Wieczorów Rodzinnych” pod pseudonimem Janusz i Janusz Korczak. Wśród nich znalazły się teksty: „Co mówią zabawki?”, „Najmilszy podarek”, „Pogawędka”, „Przeprowadzka”.
Szczytowy okres twórczości Henryka Goldszmita przypada na lata 1918-1931.
Ostatni utwór pisarza to „Pedagogika żartobliwa” z 1939 roku. W tej publikacji Korczak w formie zabawnej, pełnej dowcipu ukazał sytuację dziecka w społeczeństwie. Zwrócił uwagę dorosłym na respektowanie „prawa dziecka do szacunku”.
Ostatnie zapiski Korczaka zawarte są w „Pamiętniku” z 1942 roku. Powstały one w warszawskim getcie w okresie od maja do sierpnia. Jest to dokument autobiograficzny stanowiący „głos protestu Korczaka przeciw okrucieństwu hitlerowskich okupantów wobec dzieci, dorosłych, odciętych od reszty miasta, od świata”.
Działalność pedagogiczną realizował także poprzez liczne wystąpienia i odczyty, m.in.: w Zawodowym Zrzeszeniu Nauczycieli Szkół Powszechnych wygłosił odczyt pt. „Dyscyplina w klasie” (1925) i „Samorząd w szkole” (1928), zaś w lokalu Towarzystwa „Tarbut” mówił o „Życiu osobistym wychowawcy” (1925), brał udział w zbiorowych odczytach organizowanych przez różne organizacje żydowskie.
Utwory Korczaka miały na celu uczulić społeczeństwo na krzywdę dziecka, na brak zrozumienia dziecięcych problemów przez świat dorosłych i zwrócić uwagę rodziców na przyczyny ich niepowodzeń w wychowaniu dzieci.
UTWORY JANUSZA KORCZAKA
• „Którędy”, 1898 r.
Dramat w czterech aktach.
• „Dzieci ulicy”, 1901 r.
Pierwsza powieść przedstawiająca życie dzieci z ulic warszawskich.
• „Koszałki opałki”, 1905 r.
Satyra społeczna poruszająca zarówno istotne i błahe sprawy społeczne.
• „Dziecko salonu”, 1906 r.
Powieść zawiera wątki autobiograficzne, wyraża uczucie buntu wobec mieszczańskiej rodziny.
• „Mośki, Joski, Srule”, 1909 r.
Opowieść dla dzieci. Powstała na podstawie materiału zgromadzonego w czasie kolonii letnich w „Michałówce” (1907)
• „Józki, Jaśki, Franki”, 1910 r.
Opowieść dla dzieci. Tematem są wydarzenia, obserwacje z kolonii letnich w „Wilhelmówce”.
• „Sława”, 1912 r.
Opowieść o biednych dzieciach, które marzą o sławie.
• „Bobo”, 1913 r.
Książka zawiera trzy samodzielne utwory: „Bobo”, „Spowiedź motyla”, „Feralny tydzień”.
• „Momenty wychowawcze”,1919 r.
Książka ukazuje warsztat pracy Korczaka: formy i sposoby obserwacji dziecka.
• „Jak kochać dzieci”,1920-1921.
Jedno z ważniejszych dzieł pisarskich Korczaka, które w następnych wydaniach pojawiło się pod tytułem: „Jak kochać dziecko”. Jego kolejne części noszą tytuły: „Dziecko w rodzinie”, „Internat”, „Kolonie letnie”, „Dom Sierot”.
• „Sam na sam z Bogiem. Modlitwy ludzi, którzy się nie modlą”, 1921 r.
Recenzja: Hanna Zahorska- „Książka Korczaka jest interesującą próbą zbliżenia się do Boga człowieka, który jest poza kościołem i jego kultem tradycyjnym”.
• „Król Maciuś Pierwszy”, 1922 r.
Jedna z najbardziej znanych i popularnych książek Korczaka.
Recenzja: M.R [Maria Rettinger] „Pisana dla dzieci, dla chłopaków o wyraźnych skłonnościach reformatorskich”.
• „Król Maciuś na wyspie bezludnej”, 1923 r.
Jest to druga część „Króla Maciusia Pierwszego”.
Recenzja: Zofia Szmydtowa- „Książka pisana ze znajomością życia młodych, ich stosunków wzajemnych, zabaw, a nade wszystko mowy”.
• „Bankructwo małego Dżeka”, 1924 r.
W powieści tej została ukazana historia chłopca, który chce założyć spółdzielnię uczniowską. Była tłumaczona na wiele języków.
• „Kiedy znów będę mały”, 1925 r.
Książka skierowana do dorosłego i młodego czytelnika. Ukazuje stan duszy człowieka.
• „Bezwstydnie krótkie”, 1926 r.
Krótkie i satyryczne refleksje na temat stosunków we współczesnej Polsce.
• „Prawo dziecka do szacunku”, 1928 r.
Książka zawiera Korczakowską deklarację praw dziecka, którą tworzył przez wiele lat obserwacji. Pozwala lepiej poznać dziecko i jego przeżycia.
• „Prawidła życia. Pedagogika dla młodzieży i dorosłych”, 1929r.
Jest to książka poruszająca stosunek dziecka do świata i świata do dziecka.
• „Senat szaleńców”, 1931 r.
Humoreska ponura w trzech aktach. Wystawiana w teatrze „Ateneum”.
• „Kajtuś czarodziej”, 1934 r.
Powieść fantastyczna dla dzieci i młodzieży, Korczak dedykuje ją „niespokojnym chłopcom”.
• „Uparty chłopiec” 1938 r.
Książka o młodych latach Ludwika Pasteura.
• „Ludzie są dobrzy”, 1938 r
Opowiadanie o dziewczynce, która wraz z matką wyjechała do Palestyny po śmierci ojca.
• „Trzy wyprawy Herszka”, 1939 r.
Treścią powiastki są przeżycia i przygody biednego, osieroconego chłopaka Herszka zafascynowanego opowiadaniami brata o krainie szczęścia. Trzy razy wybiera się w podróż do Palestyny.
• „Pedagogika żartobliwa”, 1939 r.
Ostatni utwór Korczaka.
• „Pamiętnik”, 1942 r.
Wstrząsający obraz życia w getcie.
WSPÓŁPRACA JANUSZA KORCZAKA Z CZASOPISMAMI:
(wymienione najważniejsze)
„Czytelnia dla Wszystkich. Tygodnik literacko-powieściowy dla rodzin polskich” (1898-1901), opublikował ok. 200 tekstów o różnej tematyce. Używał pseudonimów: G; H. G.; Hagot; Hen. Ryk.; Janusz; J. K.; Janusz Korczak.
„Wędrowiec. Pismo ilustrowane”, cykl artykułów na temat wychowania.
„Głos. Tygodnik naukowo – literacki, społeczny i polityczny”, (1904 -1905), opublikował na jego łamach ok. 60 tekstów społeczno – politycznych, migawki z życia dzieci warszawskich, przeglądy prasowe, artykuły polemiczne i korespondencje z wojny.
„Przegląd Społeczny” – 1906 -1907 (kontynuacja „Głosu” pod innym tytułem), „Społeczeństwo” – 1907 – 1910 (kontynuacja „Przeglądu Społecznego”).
„W słońcu” (pismo dla dzieci) -1918 -1926.
„Głos Nauczycielski” – 1919 r.
„Kolce. Tygodnik humorystyczno – satyryczny ilustrowany”, opublikował w nim ok. 250 tekstów, w tym ok. 150 felietonów, ok. 70 humoresek, oraz kilkanaście aforyzmów, wierszy poświęconych głównie problemom społeczno- obyczajowym i społeczno-wychowawczym. Używał pseudonimu Hen. Ryk.
„Gazetka Domu Sierot” i „Gazetka Naszego Domu”.
„Mały Przegląd” (1926-1939).
„Szkoła Specjalna” (1924-1939).
„Dos Kind” (miesięcznik w języku żydowskim) 1924-1938.
„Olami” (Mój świat), 1935-1938, „Olami Hakatan” (Mój mały świat) -1936 -1939 – dwutygodniki w jęz. hebrajskim, „Hechaluc Hacair” (Młody Pionier) – 1938 -1939 – miesięcznikiem w jęz. hebrajskim.
Bibliografia
- M. Falkowska, Kalendarz życia, działalności i twórczości Janusza Korczaka. T.3, Warszawa 1989.
- W. Okoń, Wizerunki sławnych pedagogów polskich. Warszawa 1993.
- A. Szlązakowa, Janusz Korczak w legendzie poetyckiej, Warszawa 1992.