Jankiel Wiernik – więzień T2
Jankiel Wiernik urodził się w 1889 roku w Białej Podlaskiej. Z zawodu był cieślą. Przed wojną pracował jako administrator domu należącego do Stefana Krzywoszewskiego – literata oraz dyrektora Teatrów Miejskich i Teatru Narodowego w Warszawie. 23 sierpnia 1942 roku, podczas trwania „Grossaktion Warschau” – akcji likwidacyjnej getta warszawskiego, Wiernik został wysłany do Obozu Zagłady Treblinka II. Uniknął natychmiastowej śmierci w komorach gazowych, ponieważ w trakcie zamieszania jakie panowało podczas przybycia nowego transportu, przedostał się do komanda pracującego przy segregacji zagrabionego mienia.
„Z dala od nas stali ludzie i pracowali. Układali paczki, które wyładowano z pociągu. Wkradłem się miedzy pracujących.”
Jankiel Wiernik, Rok w Treblince, Warszawa 2003, s.14
Wiernik początkowo został przydzielony do komanda pracującego przy przenoszeniu zwłok z komór gazowych do dołów. W trakcie pobytu w Treblince zauważono jego wysokie kwalifikacje jako cieśli, i od tej pory wykonywał on zlecone prace budowlane. Zadowalające efekty jego pracy zapewniały mu pewne względy u niektórych ss-mannów oraz swobodę poruszania po całym obozie. Wiernik był świadkiem śmierci setek tysięcy ludzi, którzy przybywali do Obozu Zagłady, poznał cały mechanizm działania tego miejsca.
„Raz przy układaniu trupów na ruszt zauważono rękę, która sterczała wzniesiona do góry. Wszystkie palce były skurczone, tylko wskazujący był sztywny i sterczał wysoko jakby na sąd boży wzywał swoich oprawców. […] Nawet nasi kaci zbledli i nie odrywali oczu od tego strasznego widoku. Jakby naprawdę była w tym wszystkim wyższa siła. Ręka ta długo, długo sterczała. Już cześć paleniska spopielała, a tu ręka ta wyciągnięta ku niebu woła o sprawiedliwość. Ten drobny nic nie znaczący wypadek popsuł na kilka chwil humory wszystkim mordercom.”
Jankiel Wiernik, Rok w Treblince, Warszawa 2003, s.31.
Możliwość swobodnego przemieszczania się po obozie była cennym atutem. Jankiel Wiernik został szybko członkiem obozowej konspiracji, której celem było wywołanie powstania i ucieczka przebywających w Obozie Zagłady więźniów. 2 sierpnia 1943 roku w Treblince wybuchł bunt. Wiernik znalazł się w grupie nielicznych, którzy uciekli z obozu i doczekali końca wojny. Po dotarciu do Warszawy, pomocy udzieliła mu rodzina Krzywoszewskich (u których pracował przed wojną). Pod przybranym nazwiskiem wstąpił do jednego z oddziałów walczących w powstaniu warszawskim. W 1949 roku wyemigrował z Polski do Szwecji, by ostatecznie osiąść na stałe w Izraelu.
Po wojnie, jako świadek zeznawał w procesie w 1947 roku przeciwko Ludwigowi Fischerowi – gubernatorowi dystryktu warszawskiego Generalnego Gubernatorstwa, a w 1961 roku był świadkiem oskarżenia przeciwko Adolfowi Eichmannowi.
Jest on także autorem jednej z pierwszych relacji o obozie pt. „Rok w Treblince” opublikowanej w formie broszury już 1944 roku.
Podczas uroczystości odsłonięcia Pomnika Ofiar Obozu Zagłady w Treblince 10 maja 1964 roku Jankiel Wiernik był jednym z honorowych gości. Zmarł w 1972 roku w Izraelu.
Zdjęcia pochodzą z książki Jankiela Wiernika, Rok w Treblince oraz Jechiela Rajchmana, Ocalałem z Treblinki. Wspomnienia z lat 1942 – 1943.
A.S.