Dziecko ma prawo
Do bycia tym, kim jest,
Do życia własnym wysiłkiem i własną myślą,
Do poważnego i sprawiedliwego traktowania jego spraw,
Do wypowiadania swoich myśli,
Do upominania się i żądania,
Do protestu,
Do zabawy i rozrywki,
Do własności,
Niepowodzeń i łez,
Oraz do szacunku dla niewiedzy, dla smutku, i dla młodego wysiłku i ufności

Janusz Korczak

Janusz Korczak był prekursorem walki o prawa dziecka. Uznawał dziecko za pełnowartościowego człowieka od chwili narodzin poprzez kolejne etapy jego życia. Każdy ma prawo być sobą. Swoje poglądy wychowawcze formułował w licznych artykułach i pracach pedagogicznych, m.in. „Jak kochać dziecko”, „Prawo dziecka do szacunku”, „Momenty wychowawcze”, „Prawidła życia”, „Pedagogika żartobliwa”.
Wychowanie, według Korczak to przede wszystkim opieka, obrona, obowiązek ochrony dzieci przed niedomaganiami otaczającego świata. Zwracał uwagę na brak jasnego podziału pomiędzy wychowaniem a opieką. Główny cel w systemie wychowawczym Korczaka to dążenie do samowychowania. Był przeciwnikiem systemu wychowawczego opartego na przymusie i sztywnych zasadach, surowej dyscyplinie, wykluczał kary cielesne. Według Korczaka wychowanie miało być twórczym procesem polegającym na ustawicznym poszukiwaniu własnych skutecznych form i metod.
Korczak proponował system zachęty wobec dziecka, przy tym kierował się podstawowymi zasadami pedagogicznymi:

• współzarządzaniem – polegającym na wprowadzeniu Rady Samorządowej, Sądu Koleżeńskiego i Sejmu Domu Sierot, przez te instytucje dziecięce Korczak dał dzieciom prawo do porozumiewania się z dorosłymi w celu ustalania wspólnych zasad normujących życie w Domu,
• współgospodarzeniem – polegającym na samoobsłudze wychowanków poprzez system dyżurów, który funkcjonował w Domu Sierot,
• oddziaływaniem opinii społecznej – przejawiało się ono w przemyśleniach, komu jaki dyżur powierzyć, w plebiscytach życzliwości, wyrokach sadowych.

Janusz Korczak nowatorski system wychowawczy zastosował we własnej praktyce wychowawczej w Domu Sierot, w Naszym Domu i na koloniach letnich. Jego techniki wychowawcze to, m.in.: samokontrola, samoocena.

Korczakowskie metody wychowawcze:

• sąd koleżeński z kodeksem przebaczenia. Kodeks stanowił „kamień węgielny” wychowania Korczaka. Sąd miał przezwyciężać negatywne sposoby zachowania dzieci oraz dążyć do ich korekty, a także inspirować dzieci,
• rada samorządowa zajmowała się zaspokajaniem potrzeb współmieszkańców w związku z zgłoszonymi prośbami, petycjami, regulowała współpracę dzieci z dorosłymi,
• sejm dziecięcy – najważniejsza instytucja samorządu dziecięcego, jego zadaniem było: potwierdzanie lub odrzucanie praw ustanowionych przez radę samorządową, podejmowanie decyzji w sprawie świąt i ważnych wydarzeń w domu,
• plebiscyt życzliwości i niechęci (+ oznaczał „lubię”, – oznaczał „nie lubię”, 0 – „jest mi obojętny”) stosowany wśród wychowanków,
• tablica do porozumiewania się z dziećmi, na której umieszczano wszelkie zawiadomienia, ogłoszenia, zarządzenia. Zmuszała wychowawcę do obmyślenia każdego przedsięwzięcia, chroniła przed pochopnymi ustnymi decyzjami, a dzieci uczyła cierpliwości w oczekiwaniu na decyzje,
• gazetka dziecięca „Mały Przegląd” uczyła planowej pracy, śmiałości w wypowiadaniu swych przekonań,
• system dyżurów dzieci obejmował: pracę nad utrzymaniem czystości, pracę w kuchni, pomoc słabszym itp.
• „szafa” znalezionych rzeczy, do której trafiały takie rzeczy jak np. „książka znaleziona na stole”,
• sklepik wydający o określonej porze pewne przedmioty bezpłatnie,
• skrzynka na listy, do której dzieci wrzucały listy z pytaniami, prośbami, skargami.

Istotną rolę w systemie wychowawczym Korczaka spełniał opiekun – wychowawca. Dobry wychowawca musi najpierw poznać siebie, zanim zechce poznać dzieci. Powinien odznaczać się pracowitością, ciągłym i nieustannym poznawaniem dziecka oraz wczuwać się w jego świat. Winien w praktyce realizować prawo dziecka do bycia dzieckiem, prawo dziecka do szacunku. Podstawowe zadanie opiekuna-wychowawcy to wspieranie rozwoju wychowanka. Korczak czynił dzieci współodpowiedzialnymi za rezultat wychowania, stawiając ich na równi z dorosłymi. Podkreślał wzajemny wpływ dziecka i dorosłego na siebie. Zwracał uwagę na ważną rolę rodziców w procesie wychowawczym, apelował do nich o większe zainteresowanie się przeżyciami własnych dzieci.
Nasz Dom i Dom Sierot dzięki nowatorskim metodom wychowawczym stały się prawdziwymi domami dla dziecka osieroconego i opuszczonego. Zastępował mu dom rodzinny. System wychowawczy Korczaka znalazł zastosowanie w Polsce, w Izraelu i wielu innych krajach. Sam Korczak stał się pionierem i twórcą nowego kierunku w pedagogice opiekuńczej.

Bibliografia:

1. W. Okoń, Wizerunki sławnych pedagogów polskich, Warszawa 1993.
2. M. Falkowska, Myśl pedagogiczna Janusz Korczak – Nowe źródła, Warszawa 1983.
3. A. Szlązakowa, Janusz Korczak w legendzie poetyckiej, Warszawa 1992.