Samuel Willenberg, relacjonując swoją ucieczkę z obozu w czasie buntu 2 sierpnia 1943 r., pisał: „Gdy dobiegliśmy do parkanu, naszym oczom ukazał się straszny widok. Pełno rozrzuconych trupów. Wśród zapór czołgowych stali, wyprostowani jak pomniki, zabici więźniowie. Masa ludzka tworząca jakby pomost leżała na drutach kolczastych i zaporach”.
Źródło: S. Willenberg, „Bunt w Treblince”, Warszawa 2016, s. 165.
Organizatorem wydarzenia był Żydowski Instytut Historyczny im. Emanuela Ringelbluma przy współpracy z Muzeum Treblinka. W tym roku przypadła okrągła 80. rocznica wybuchu buntu zbrojnego w Treblince. Uroczystości zainaugurowała Ada Krystyna Willenberg, wdowa po byłym więźniu obozu Samuelu Willenbergu. Oprowadziła zgromadzonych po wystawie plenerowej rzeźb „Obraz Treblinki w oczach Samuela Willenberga”. Była ona eksponowana na symbolicznym upamiętnieniu torów kolejowych na terenie Obozu Zagłady, dzięki uprzejmości warszawskiego IPN–u. Rzeźby te będą składały się na wystawę stałą w nowym budynku Muzeum Treblinka.
W uroczystościach wzięli udział Ada Willenberg wraz z Rodziną oraz Pavla Fröhlich Glazar – córka Richarda Glazara, byłego więźnia Obozu Zagłady, autora książki pt. „Stacja Treblinka”.
Uroczystości pod pomnikiem centralnym rozpoczęła Monika Krawczyk, dyrektor Żydowskiego Instytutu Historycznego, podkreślając że Treblinka jest jednym z największych cmentarzy Żydów. Po niej kolejno głos zabierali:
Ada Willenberg – ocalona z Zagłady, wdowa po Samuelu Willenbergu, więźniu Obozu Zagłady Treblinka,
List od Prezydenta RP Andrzeja Dudy odczytał Piotr Ćwik – Zastępca Szefa Kancelarii Prezydenta,
Małgorzata Kidawa-Błońska – Wicemarszałek Sejmu RP,
Gabriela Morawska-Stanecka – Wicemarszałek Senatu RP,
Prof. Piotr Wawrzyk Sekretarz Stanu w Ministerstwie Spraw Zagranicznych,
List Sekretarza Stanu dr Jarosława Sellina odczytał dr Piotr Szpanowski – Dyrektor Departamentu Dziedzictwa Kulturowego w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego,
Dani Dayan – Dyrektor Instytutu Yad Vashem,
Yacov Livne – Ambasador Izraela,
Robert Rohde – Minister Pełnomocny w Ambasadzie Republiki Federalnej Niemiec,
Adam Struzik – Marszałek Województwa Mazowieckiego,
Aldona Machnowska-Góra – Zastępca Prezydenta m.st. Warszawy,
Karol Polejowski – Zastępca Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej,
Rabin Meyer May – Dyrektor Wykonawczy Simon Wiesenthal Center w Los Angeles.
Na uroczystościach obecni byli także Catherine Godin – Ambasadorka Kanady w Polsce, Robert Rohde – Minister Pełnomocny Republiki Federalnej Niemiec, Crispian Wilson – Radca Polityczny z Wielkiej Brytanii, Chargée d’affaires Lucie Stepanyan z Ambasady Francji, Jorge Vieira Rodrigues – Zastępca Szefa Misji Ambasady Portugalii, Emily Martinez Roca – Sekretarz ds. Praw Człowieka w Ambasadzie Stanów Zjednoczonych, Julia Tzerova – Radca Ambasady Bułgarii, delegacja Związku Kombatantów Rzeczypospolitej Polskiej i Byłych Więźniów Politycznych: Prezes Zarządu Głównego – Powstaniec Warszawski płk Czesław Lewandowski, były więzień obozu koncentracyjnego Stutthof – Elżbieta Sadzyńska – Sekretarz Generalny Zarządu Głównego, Józef Maliński Prezes Mazowieckiego Zarządu Wojewódzkiego i Krzysztof Rinas – Dyrektor Biura Zarządu Głównego oraz Dorota Łoboda-przedstawiciel Biura Rady m.st. Warszawy, Aleksander Ferens – Burmistrz Dzielnicy Śródmieście, Dariusz Stopa z Urzędu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego, Elżbieta Sadowska – Starosta Powiatu Sokołów Podlaski, Jacek Odziemczyk – Przewodniczący Rady Powiatu Sokołów Podlaski, Marek Renik – Wicestarosta powiatu węgrowskiego, Grzegorz Szuplewski – Burmistrz miasta Piastowa, Jan Słomiak – Burmistrz miasta i gminy Kosów Lacki, Bożena Kordek – Wójt Gminy Małkinia Górna, Albert Stankowski – Dyrektor Muzeum Getta Warszawskiego, przedstawiciele Muzeum Historii Żydów Polskich Polin, Kinga Biedrzycka z Muzeum Więzienia Pawiak oddział Muzeum Niepodległości, Grzegorz Gemzała – przedstawiciel Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych, Izabela Bednarczyk – Zastępca Dyrektora ds. Artystycznych Mazowieckiego Instytutu Kultury, Andrzej Bieńkowski – Zastępca Dyrektora ds. Administracji i Stypendiów Narodowego Centrum Kultury, Tomasz Piechal z Instytutu Audiowizualnego Filmoteki, Jacek Młynarski – Członek Zarządu Głównego i Edward Odoner Przewodniczący Komisji Rewizyjnej Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Żydów w Polsce, Maya Samokovlija-Dyrektor World Jewish Congress, Renata Wójtiuk-Janusz – Członkini Zarządu Fundacji Rodziny Nissenbaumów, Małgorzata Justyna Łukasiewicz-Traczyńska – Dyrektor Fundacji Dobry Grunt, Grzegorz Berendt – Dyrektor Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku, Małgorzata Iwańska-Kania – Dyrektor Miejskiej Biblioteki Publicznej w Sokołowie Podlaskim z Piotrem Rybakiem – pracownikiem Działu Dokumentacji Dziejów miasta Sokołów Podlaski, Karolina Kolbuszewska – Dyrektor Muzeum Domu Rodziny Pileckich w Ostrowi Mazowieckiej, Piotr Popławski – Kierownik Działu Projektów Edukacyjnych i Kulturalnych w Muzeum Pamięci Sybiru, Marek Fiuk, twórca medalu „Zasłużony dla Muzeum Treblinka”, Tomasz Nowak, Barbara Janina Sochal – Przewodnicząca Polskiego Stowarzyszenia im. Janusza Korczaka, Ewa Teleżyńska-Sawicka i Paweł Sawicki z Fundacji „Pamięć Treblinki”, Ewa Olszewska – Dyrektor Miejsko-Gminnego Ośrodka Kultury w Kosowie Lackim, Hanna Przesmycka – Dyrektor Zespołu Szkół w Kosowie Lackim, Agnieszka Gaś – Dyrektor Zespołu Szkół im. Stanisława Staszica w Małkini Górnej, Anna Maliszewska – Zastępca Dyrektora Szkoły Podstawowej im. Stefana Kardynała Wyszyńskiego w Kosowie Lackim, Artur Ziontek Członek Rady Muzeum przy Muzeum Treblinka, Edward Sułek i Peter Wetzel, przedstawiciele ZHP Otwock im. Roju Sosny Szarych Szeregów.
Po przemówieniach żydowscy i chrześcijańscy duchowni modlili się wraz ze zgromadzonymi. Modlitwom przewodniczyli Michael Schudrich – Naczelny Rabin Polski, ks. dr Grzegorz Giemza – Proboszcz parafii ewangelicko-augsburskiej w Węgrowie, ks. Krzysztof Nagórny – z parafii katolickiej w Prostyni.
Po zakończeniu części oficjalnej zgromadzeni mogli zapoznać się z miejscem, gdzie prawdopodobnie znajdowały się komory gazowe, które odnaleziono w sierpniu 2023 r. Odkryte, podczas badań archeologicznych elementy budynku pozwolą w przyszłości odtworzyć konstrukcję komór gazowych. Aktualnie trwają dodatkowe analizy, które pozwolą ostatecznie stwierdzić, że udało się zlokalizować komory gazowe.
Istotną częścią obchodów było uroczyste podpisanie Aktu Erekcyjnego budowy nowego pawilonu wystawienniczo-edukacyjnego Muzeum Treblinka. Podpisy pod nim mogli złożyć wszyscy zgromadzeni.
Podczas uroczystości Marszałek Adam Struzik otrzymał medal pamiątkowy „Zasłużony dla Muzeum Treblinka”. Medal stanowi uhonorowanie szczególnych zasług na rzecz Muzeum Treblinka. Niemieckiego nazistowskiego obozu zagłady i obozu pracy (1941-1944). Jest on wyrazem podziękowania za zaangażowanie i pomoc w realizacji statutowych celów Muzeum.
W tym dniu odbył się również finisaż wystawy „Szczeliny. Praktykowanie pamięci” autorstwa Barbary Janiny Sochal i Agi Sochal.
Obecni mogli również zapoznać się z wystawą plenerową „Bunt w SS-Sonderkommando Treblinka. Wystawa w 80. rocznicę wybuchu zbrojnego buntu więźniów Obozu Zagłady Treblinka II”, przygotowaną przez Muzeum Treblinka. Wystawa prezentowana będzie do końca sierpnia br., jej kuratorem jest Monika Samuel, pracownik działu naukowo-wydawniczego.
W tak ważnym dniu delegacje Prezydenta i Premiera RP, Żydowskiego Instytutu Historycznego, Marszałka Województwa Mazowieckiego i Starostwa w Sokołowie Podlaskim, Muzeum Treblinka oddali również hołd ofiarom Karnego Obozu Pracy Treblinka I składając kwiaty na Miejscu Straceń, przed rozpoczęciem uroczystości 80. rocznicy buntu na terenie upamiętnienia Obozu Zagłady Treblinka II.