Dnia 19 maja 2023 r. nastąpiło uroczyste poświęcenie pomnika grobowego na cmentarzu parafialnym w Prostyni. W ubiegłym roku, 8 kwietnia na tym miejscu zostały złożone szczątki 22 osób, bezimiennych Romów zamordowanych przez niemiecką żandarmerię w 1942 r. w Tarnogrodzie (województwo lubelskie). Były to 22 osoby: 8 mężczyzn, 3 kobiety, 3 prawdopodobnie kobiety, 8 dzieci i 2 nienarodzonych dzieci. Zostały one odnalezione podczas prac remontowo-budowlanych na terenie placu targowego w Tarnogrodzie w dniach 19-22 czerwca 2020 r., wydobyto kości, fragmenty ciał oraz przedmioty osobiste. Wśród 89 rzeczy były: guziki, fragmenty obuwia, portfele i torebki damskie, biżuteria, naczynia, lusterka, grzebienie, drewniane szpulki, brzytwy, scyzoryki, kolorowe koraliki, łuski pistoletowe. Miejsce ekshumacji oraz charakter wydobytych przedmiotów, a także zeznania przesłuchanych świadków – Kazimierza B. i Mariana D., oparte na zasłyszanych relacjach nieżyjących już osób, potwierdziły, że szczątki należą do ofiar narodowości romskiej, zamordowanych przez żandarmów niemieckich w 1942 r. Z powyższym wnioskiem koresponduje również treść wstępnego raportu z ekshumacji, sporządzonego przez uczestniczących w niej archeologów. W trakcie badań biegli z Zakładu Medycyny Sądowej Uniwersytetu Medycznego w Lublinie zabezpieczyli materiał dla ewentualnych, przyszłych badań genetycznych. Śledztwo IPN zakończono w dniu 08 listopada 2021 r. Nie udało się ustalić tożsamości sprawców.
Uroczystościom poświęcenia pomnika przewodniczył ks. kanonik Józef Poskrobko. Mieczysław Jodłowski, Pastor Kościoła Zielonoświątkowego w Nowej Soli, pomodlił się za ofiary w języku romani i polskim. Do zgromadzonych przemówili Stanisław Stankiewicz i Roman Chojnacki, to dzięki nim, szczątki pomordowanych otrzymały godny pochówek w Prostyni. W imieniu Elżbiety Witek, Marszałek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej został odczytany list, w którym podkreślała: „Głęboko przy tym wierzę, że prawda o losie narodu romskiego, którą mamy obowiązek przekazywać kolejnym pokoleniom, pozostanie na zawsze niezwykle ważną lekcją na rzecz tolerancji, zrozumienia i szacunku dla każdego człowieka.” Do zgromadzonych słowa skierował także Tomasz Grodzki, marszałek senatu RP. Pod pomnikiem złożono wieńce i zapalono znicze, odśpiewano hymn romski. Uczestnicy uroczystości oddali również hołd pomordowanym Romom i Sinti zamordowanym w Obozie Zagłady Treblinka II i Karnym Obozie Pracy Treblinka I, składając wieńce i zapalając znicze na Miejscu Straceń w Muzeum Treblinka. Została odmówiona modlitwa za ofiary w językach romani i polskim. Tego dnia odbyła się również konferencja poświęcona Zagładzie Romów i Sinti. Stanisław Stankiewicz, prezes Centralnej Rady Romów w Polsce, zaprezentował niepublikowane dotąd relacje romskie dotyczące Zagłady. Andrzej Łuczak, dyrektor Instytutu Pamięci i Dziedzictwa Romów oraz Ofiar Holocaustu wygłosił wykład o upamiętnianiu miejsc zagłady Romów w Polsce. Ilona Flażyńska, asystent w dziale naukowo-wydawniczym Muzeum Treblinka, omówiła artefakty znalezione przy pomordowanych w Tarnogrodzie. Głos zabrała także prof. Zofia Chyra-Rolicz, zaznaczając, iż ważnym byłoby napisanie publikacji odnoszącej się do tragicznych losów Romów podczas II wojny światowej. Roman Chojnacki, wieloletni prezes Związku Romów Polskich z siedzibą w Szczecinku został uhonorowany medalem Zasłużony dla Muzeum Treblinka. Jest on wyrazem podziękowania za zaangażowanie i pomoc w realizacji statutowych celów Muzeum. Otrzymał również podziękowanie od Elżbiety Lanc, przewodniczącej Rady Muzeum przy Muzeum Treblinka za wsparcie i zaangażowanie w pełnieniu funkcji Członka Rady Muzeum kadencji 2019-2023. Karolina Stempień, obecna prezes Związku Romów Polskich z siedzibą w Szczecinku, podziękowała Panu Chojnackiemu za aktywną działalność na rzecz Związku. Wyraziła wdzięczność Dyrektorowi Muzeum Treblinka, dr Edwardowi Kopówce za umożliwienie przeprowadzenia konferencji w siedzibie Muzeum i prelegentom za zabranie głosu. Głównym organizatorem wydarzenia był Związek Romów Polskich z siedzibą w Szczecinku przy wsparciu Fundacji im. Róży Luksemburg.
Ilona Flażyńska