19 kwietnia 1943 roku wybuchło zbrojne powstanie w getcie warszawskim. Było to pierwsze miejskie powstanie w okupowanej przez Niemców Europie. Wzięło w nim udział kilkuset bojowników Żydowskiej Organizacji Bojowej (ŻOB) oraz Żydowskiego Związku Wojskowego (ŻZW). Powstanie trwało do połowy maja 1943 roku. Tak o przybyciu transportów z powstańcami z getta warszawskiego do Treblinki pisał w swoich wspomnieniach obozowych Samuel Willenberg:
𝑊 𝑝𝑜𝑔𝑜𝑑𝑛𝑦 𝑘𝑤𝑖𝑒𝑡𝑛𝑖𝑜𝑤𝑦 𝑑𝑧𝑖𝑒𝑛́ 𝑑𝑜 𝑇𝑟𝑒𝑏𝑙𝑖𝑛𝑘𝑖 𝑑𝑜𝑗𝑒𝑐ℎ𝑎ł 𝑡𝑟𝑎𝑛𝑠𝑝𝑜𝑟𝑡, 𝑘𝑡𝑜́𝑟𝑦 𝑏𝑎𝑟𝑑𝑧𝑜 𝑛𝑎𝑠 𝑧𝑑𝑧𝑖𝑤𝑖ł 𝑠𝑤𝑜𝑖𝑚 𝑤𝑦𝑔𝑙𝑎̨𝑑𝑒𝑚. 𝑊𝑎𝑔𝑜𝑛𝑦 𝑏𝑦ł𝑦 𝑤 𝑜𝑝ł𝑎𝑘𝑎𝑛𝑦𝑚 𝑠𝑡𝑎𝑛𝑖𝑒: 𝑝𝑜𝑤𝑦𝑟𝑦𝑤𝑎𝑛𝑒 𝑑𝑒𝑠𝑘𝑖 𝑧 𝑟𝑜́𝑧̇𝑛𝑦𝑐ℎ 𝑐𝑧𝑒̨𝑠́𝑐𝑖 𝑤𝑎𝑔𝑜𝑛𝑜́𝑤, 𝑚𝑜𝑐 𝑢𝑠𝑧𝑘𝑜𝑑𝑧𝑒𝑛́. 𝑁𝑎 𝑑𝑎𝑐ℎ𝑎𝑐ℎ 𝑙𝑒𝑧̇𝑒𝑙𝑖 𝑢𝑧𝑏𝑟𝑜𝑗𝑒𝑛𝑖 𝑝𝑜 𝑧𝑒̨𝑏𝑦 𝑢𝑘𝑟𝑎𝑖𝑛́𝑠𝑐𝑦 𝑠𝑡𝑟𝑎𝑧̇𝑛𝑖𝑐𝑦 𝑧 𝑘𝑎𝑟𝑎𝑏𝑖𝑛𝑎𝑚𝑖 𝑔𝑜𝑡𝑜𝑤𝑦𝑚𝑖 𝑑𝑜 𝑠𝑡𝑟𝑧𝑎ł𝑢. 𝑆𝑡𝑟𝑧𝑒𝑙𝑎𝑙𝑖 𝑛𝑎𝑡𝑦𝑐ℎ𝑚𝑖𝑎𝑠𝑡, 𝑔𝑑𝑦 𝑡𝑦𝑙𝑘𝑜 𝑧 𝑤𝑎𝑔𝑜𝑛𝑢 𝑤𝑦𝑐ℎ𝑦𝑙𝑖ł𝑎 𝑠𝑖𝑒̨ 𝑧𝑎𝑙𝑒̨𝑘𝑛𝑖𝑜𝑛𝑎 𝑡𝑤𝑎𝑟𝑧. 𝑍𝑑𝑎𝑤𝑎ł𝑜 𝑠𝑖𝑒̨, 𝑧̇𝑒 𝑤 𝑑𝑟𝑜𝑑𝑧𝑒 𝑠𝑡𝑜𝑐𝑧𝑜𝑛𝑜 𝑧 𝑢𝑤𝑖𝑒̨𝑧𝑖𝑜𝑛𝑦𝑚𝑖 𝑍̇𝑦𝑑𝑎𝑚𝑖 𝑔𝑤𝑎ł𝑡𝑜𝑤𝑛𝑎̨ 𝑏𝑖𝑡𝑤𝑒̨. 𝑁𝑖𝑒𝑚𝑐𝑦 𝑝𝑜 𝑟𝑎𝑧 𝑝𝑖𝑒𝑟𝑤𝑠𝑧𝑦 𝑚𝑖𝑒𝑙𝑖 𝑧𝑎𝑠𝑡𝑜𝑠𝑜𝑤𝑎𝑐́ 𝑛𝑜𝑤𝑦 𝑠𝑦𝑠𝑡𝑒𝑚 𝑟𝑜𝑧𝑏𝑖𝑒𝑟𝑎𝑛𝑖𝑎 𝑝𝑟𝑧𝑦𝑏𝑦ł𝑦𝑐ℎ 𝑛𝑎 𝑧𝑎𝑔ł𝑎𝑑𝑒̨. (…) 𝑍𝑎𝑚𝑘𝑛𝑖𝑒̨𝑐𝑖 𝑤 𝑜𝑏𝑜𝑧𝑖𝑒, 𝑧̇𝑦𝑤𝑜 𝑖𝑛𝑡𝑒𝑟𝑒𝑠𝑜𝑤𝑎𝑙𝑖𝑠́𝑚𝑦 𝑠𝑖𝑒̨ 𝑤𝑠𝑧𝑦𝑠𝑡𝑘𝑖𝑚, 𝑐𝑜 𝑠𝑖𝑒̨ 𝑑𝑧𝑖𝑒𝑗𝑒 𝑛𝑎 𝑧𝑒𝑤𝑛𝑎̨𝑡𝑟𝑧. 𝑊𝑎𝑟𝑠𝑧𝑎𝑤𝑎 𝑏𝑦ł𝑎 𝑐𝑒𝑛𝑡𝑟𝑢𝑚 𝑛𝑎𝑠𝑧𝑦𝑐ℎ 𝑛𝑎𝑑𝑧𝑖𝑒𝑖 𝑖 𝑛𝑎𝑠𝑧𝑦𝑐ℎ 𝑐𝑖𝑐ℎ𝑦𝑐ℎ 𝑚𝑎𝑟𝑧𝑒𝑛́. 𝑂𝑡𝑜 𝑛𝑎𝑔𝑙𝑒 𝑑𝑜𝑤𝑖𝑎𝑑𝑢𝑗𝑒𝑚𝑦 𝑠𝑖𝑒̨, 𝑧̇𝑒 𝑛𝑎 𝑤𝑦𝑙𝑢𝑑𝑛𝑖𝑜𝑛𝑦𝑐ℎ 𝑢𝑙𝑖𝑐𝑎𝑐ℎ 𝑤𝑎𝑟𝑠𝑧𝑎𝑤𝑠𝑘𝑖𝑒𝑔𝑜 𝑔𝑒𝑡𝑡𝑎 𝑟𝑜𝑧𝑝𝑎𝑙𝑖ł 𝑠𝑖𝑒̨ 𝑜𝑔𝑖𝑒𝑛́ 𝑏𝑢𝑛𝑡𝑢. 𝑇𝑟𝑧𝑎𝑠𝑘 𝑘𝑎𝑟𝑎𝑏𝑖𝑛𝑜́𝑤 𝑚𝑎𝑠𝑧𝑦𝑛𝑜𝑤𝑦𝑐ℎ 𝑚𝑖𝑒𝑠𝑧𝑎 𝑠𝑖𝑒̨ 𝑧 ℎ𝑢𝑘𝑖𝑒𝑚 𝑝𝑒̨𝑘𝑎𝑗𝑎̨𝑐𝑦𝑐ℎ 𝑔𝑟𝑎𝑛𝑎𝑡𝑜́𝑤. 𝑊𝑦𝑜𝑏𝑟𝑎𝑧𝑖𝑙𝑖𝑠́𝑚𝑦 𝑠𝑜𝑏𝑖𝑒 𝑡𝑒̨ 𝑤𝑎𝑙𝑘𝑒̨ 𝑏𝑒𝑧𝑤𝑧𝑔𝑙𝑒̨𝑑𝑛𝑎̨ 𝑖 𝑧𝑎𝑗𝑎𝑑ł𝑎̨. 𝑆𝑒𝑟𝑐𝑎𝑚𝑖 𝑏𝑦𝑙𝑖𝑠́𝑚𝑦 𝑝𝑟𝑧𝑦 𝑝𝑜𝑤𝑠𝑡𝑎𝑛́𝑐𝑎𝑐ℎ. 𝑁𝑖𝑒𝑝𝑜𝑘𝑜𝑖𝑙𝑖𝑠́𝑚𝑦 𝑠𝑖𝑒̨ 𝑜 𝑙𝑜𝑠 𝑏𝑜ℎ𝑎𝑡𝑒𝑟𝑜́𝑤 𝑔𝑒𝑡𝑡𝑎 𝑤𝑎𝑟𝑠𝑧𝑎𝑤𝑠𝑘𝑖𝑒𝑔𝑜. 𝑃𝑜𝑤𝑠𝑡𝑎𝑛𝑖𝑒 𝑧̇𝑦𝑑𝑜𝑤𝑠𝑘𝑖𝑒 𝑧𝑎𝑔𝑟𝑧𝑎ł𝑜 𝑛𝑎𝑠, 𝑤𝑙𝑎ł𝑜 𝑤 𝑛𝑎𝑠𝑧𝑒 𝑧̇𝑦𝑐𝑖𝑒 𝑛𝑜𝑤𝑎̨ 𝑚𝑜𝑐 𝑖 𝑛𝑜𝑤𝑒 𝑑𝑒𝑐𝑦𝑧𝑗𝑒. 𝑂𝑘𝑟𝑧𝑒𝑝𝑙𝑖𝑠́𝑚𝑦, 𝑐ℎ𝑐𝑖𝑒𝑙𝑖𝑠́𝑚𝑦 𝑟𝑜́𝑤𝑛𝑖𝑒𝑧̇ 𝑑𝑧𝑖𝑎ł𝑎𝑐́, 𝑛𝑖𝑒 𝑑𝑎𝑤𝑎𝑐́ 𝑠𝑖𝑒̨ 𝑝𝑟𝑜𝑤𝑎𝑑𝑧𝑖𝑐́ 𝑛𝑎 𝑠́𝑚𝑖𝑒𝑟𝑐́. (…) 𝑂𝑑 𝑙𝑢𝑑𝑧𝑖, 𝑘𝑡𝑜́𝑟𝑦𝑐ℎ 𝑤𝑦𝑗𝑒̨𝑡𝑜 𝑧 𝑛𝑎𝑠𝑡𝑒̨𝑝𝑛𝑦𝑐ℎ 𝑡𝑟𝑎𝑛𝑠𝑝𝑜𝑟𝑡𝑜́𝑤 𝑤𝑎𝑟𝑠𝑧𝑎𝑤𝑠𝑘𝑖𝑐ℎ, 𝑑𝑜𝑤𝑖𝑒𝑑𝑧𝑖𝑒𝑙𝑖𝑠́𝑚𝑦 𝑠𝑖𝑒̨, 𝑧̇𝑒 𝑝𝑜𝑤𝑠𝑡𝑎𝑛𝑖𝑒 𝑤 𝑔𝑒𝑡𝑐𝑖𝑒 𝑛𝑎𝑑𝑎𝑙 𝑡𝑟𝑤𝑎, 𝑧̇𝑒 𝑍̇𝑦𝑑𝑧𝑖 𝑤𝑎𝑙𝑐𝑧𝑎̨ 𝑑𝑧𝑖𝑒𝑙𝑛𝑖𝑒 𝑧 𝑁𝑖𝑒𝑚𝑐𝑎𝑚𝑖 𝑖 𝑧̇𝑒 𝑧𝑎𝑑𝑎𝑗𝑎̨ 𝑖𝑚 𝑐𝑖𝑒̨𝑧̇𝑘𝑖𝑒 𝑠𝑡𝑟𝑎𝑡𝑦. 𝐷𝑜𝑤𝑖𝑒𝑑𝑧𝑖𝑒𝑙𝑖𝑠́𝑚𝑦 𝑠𝑖𝑒̨, 𝑧̇𝑒 𝑁𝑖𝑒𝑚𝑐𝑦 𝑝𝑎𝑙𝑎̨ 𝑑𝑜𝑚 𝑧𝑎 𝑑𝑜𝑚𝑒𝑚, 𝑜 𝑑𝑧𝑖𝑒𝑗𝑎̨𝑐𝑦𝑐ℎ 𝑠𝑖𝑒̨ 𝑡𝑎𝑚 𝑑𝑎𝑛𝑡𝑒𝑗𝑠𝑘𝑖𝑐ℎ 𝑠𝑐𝑒𝑛𝑎𝑐ℎ. 𝑆ł𝑢𝑐ℎ𝑎𝑙𝑖𝑠́𝑚𝑦 𝑜 𝑙𝑢𝑑𝑧𝑖𝑎𝑐ℎ 𝑤𝑦𝑠𝑘𝑎𝑘𝑢𝑗𝑎̨𝑐𝑦𝑐ℎ 𝑧 𝑤𝑦𝑠𝑜𝑘𝑖𝑐ℎ 𝑝𝑖𝑒̨𝑡𝑒𝑟 𝑝ł𝑜𝑛𝑎̨𝑐𝑦𝑐ℎ 𝑑𝑜𝑚𝑜́𝑤, 𝑜 𝑏𝑜ℎ𝑎𝑡𝑒𝑟𝑠𝑘𝑖𝑐ℎ 𝑤𝑎𝑙𝑘𝑎𝑐ℎ, 𝑤 𝑘𝑡𝑜́𝑟𝑦𝑐ℎ 𝑏𝑟𝑎ł𝑦 𝑢𝑑𝑧𝑖𝑎ł 𝑟𝑜́𝑤𝑛𝑖𝑒𝑧̇ 𝑘𝑜𝑏𝑖𝑒𝑡𝑦 𝑖 𝑑𝑧𝑖𝑒𝑐𝑖.
W kwietniu i maju do Obozu Zagłady Treblinka II wywieziono blisko 7 tys. Żydów ujętych podczas tłumienia powstania w getcie warszawskim.
19 kwietnia Dyrektor Muzeum Treblinka dr Edward Kopówka wraz z pracownikami uczcili pamięć uczestników powstania składając kwiaty na terenie Obozu Zagłady przy kamieniu upamiętniającym Męczenników Getta Warszawskiego.
Źródło cytatu: Samuel Willenberg, „Bunt w Treblince”, Warszawa 2016, s. 144-147.
