2 sierpnia, odbyły się uroczystości upamiętniające wybuch powstania w Obozie Zagłady w Treblince. Organizatorem wydarzenia jest Żydowski Instytut Historyczny im. Emanuela Ringelbluma przy współpracy z Muzeum Treblinka. 2 sierpnia 1943 r., przed godziną 16.00, rozpoczął się bunt więźniów w Obozie Zagłady. W tym czasie w obozie przebywało 840 więźniów, z czego 105 nie wzięło w ogóle udziału w tym zrywie. Byli to już psychicznie zmęczeni i zrezygnowani ludzie.
Samuel Willenberg, tak opisywał nastroje przed wybuchem buntu:
„ Ten dzień był dla nas dniem wyjątkowym. Mieliśmy nadzieję, że spełni się w nim to, o czym od dawna marzyliśmy. Nie myśleliśmy, czy pozostaniemy przy życiu. Jedyne co nas absorbowało, to myśl, aby zniszczyć fabrykę śmierci, w której się znajdowaliśmy. Wstawaliśmy z naszych prycz rozgorączkowani, podnieceni i niespokojni.”
Moment rozpoczęcia buntu opisał Richard Glazar, w następujących słowach:
„Drugiego sierpnia tysiąc dziewięćset czterdziestego trzeciego roku. Z przodu gdzieś koło naszych baraków pada strzał. Po nim cisza. Potem wybucha pierwszy granat, zaraz po nim drugi- widzę jak trzeci eksploduje na brukowanej drodze. […] „Hurra!”- brzmi to najpierw jak pojedynczy okrzyk, jakby z wahaniem. Dławi mnie w piersiach, ściska w gardle, zanim mogę wydobyć z siebie „hurra!” Okrzyki stają się coraz głośniejsze i rozlegają się nad całą Treblinką.”
Uroczystości pod pomnikiem centralnym rozpoczął dr Michał Trębacz, dyrektor Żydowskiego Instytutu Historycznego im. Emanuela Ringelbluma. W swoim wystąpieniu przypomniał:
„Spotykamy się dziś nie tylko, aby wspomnieć heroiczny zryw, ale także dlatego, żeby zaświadczyć o naszej pamięci o wszystkich ofiarach Obozu Zagłady w Treblince. O około 800 tysiącach zamordowanych tu mężczyzn, kobiet i dzieci.”
Następnie do zgromadzonych przemówiła Ada Willenberg – ocalała z Zagłady, wdowa po Samuelu Willenbergu, więźniu Obozu Zagłady w Treblince. Podziękowała zgromadzonym za przybycie, Podkreśliła, że Treblinka, jest dla niej cmentarzem rodzinnym, gdzie zostali zamordowani jej najbliżsi.
Po niej kolejno głos zabierali:
Sekretarz Stanu w Kancelarii Prezydenta RP Andrzej Dera odczytał list Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Andrzeja Dudy, Wicemarszałek Senatu Maciej Żywno odczytał list Marszałkini Senatu RP Małgorzaty Kidawy-Błońskiej, Marta Cienkowska – Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego przeczytała list Ministry Kultury i Dziedzictwa Narodowego Hanny Wróblewskiej, która podziękowała Muzeum Treblinka, za intensywną pracę na rzecz podtrzymywania pamięci oraz zaangażowanie w nową inwestycję – budowę przestrzeni wystawienniczo-edukacyjną, Martin Baxa – Minister Kultury Republiki Czeskiej, Baruch Bosmat – Dyrektor Departamentu Dyplomacji Publicznej w Ambasadzie Izraela w Polsce, Dr Lorenz Barth – Dyrektor Wydziału Kultury Ambasady Niemiec, Aldona Machnowska-Góra – Zastępczyni Prezydenta m.st. Warszawa, Dr hab. Karol Polejowski – Zastępca Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej.
Na uroczystościach obecni byli także:
- Zuzanna Schnepf-Kołacz – Zastępca Dyrektora ds. Programowych w Żydowskim Instytucie Historycznym z Moniką Iwanicką i Anną Ekielską.
- Monika Taras – Zastępca Dyrektora ds. Zbiorów Programowych w Żydowskim Instytucie Historycznym,
- Prof. Andrzej Żbikowski- Kierownik Działu Naukowego ŻIH,
- Lucia Zachar Ninčák – dyplomata do spraw kultury z Ambasady Słowacji,
- Rik Van Droogenbroeck – Ambasador Belgii,
- Břetislav Dančák – Ambasador Republiki Czech w Polsce,
- czeska delegacja na czele z ministrem kultury Martinem Baxą,
- Vincenzo Spinelli – I Sekretarz Ambasady Włoch,
- delegacja Związku Kombatantów Rzeczypospolitej Polskiej i Byłych Więźniów Politycznych: Waldemar Baranowski Prezes Mazowieckiego Zarządu Wojewódzkiego, Członek Prezydium Mazowieckiego Zarządu Wojewódzkiego Marta Kościelecka, Józef Maliński – Skarbnik Zarządu Głównego ZKRPiBWP,
- Aleksandra Kuriata oraz Adam Dudziński – przedstawiciele rodzin Sprawiedliwych wśród Narodów Świata,
- Stanisław Stankiewicz – Prezes Centralnej Rady Romów,
- Piotr Rypson – Dyrektor Departamentu Dziedzictwa Kulturowego w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego,
- Paweł Cukrowski – Dyrektor Departamentu Kultury, Promocji i Turystyki w Urzędzie Marszałkowskim,
- Alicja Cichoń – Kierownik Delegatury Mazowieckiego Urzędu Wojewódzkiego w Siedlcach,
- Beata Michalec – Radna m. st. Warszawy,
- Piotr Kruze – Referat ds. kontaktów z diasporą żydowską w Departamencie Dyplomacji Publicznej i Kulturalnej w polskim Ministerstwie Spraw Zagranicznych,
- Janusz Tomczak – Prezes Kongresu Polonii Kanadyjskiej,
- Prezes Zarządu Fundacji Rodziny Nissenbaumów Gideon Nissenbaum wraz z żoną Jeleną Nissenbaum, Renata Wójtiuk-Janusz – Członkini Zarządu Fundacji Rodziny Nissenbaumów, Wojciech Łygaś- Asystent Zarządu Fundacji Rodziny Nissenbaumów,
- Anna Dulczyk-Szulc – Zastępca Dyrektora ds. Kolekcji i Rozwoju w Muzeum Warszawy,
- dr Katarzyna Person – Zastępca Dyrektora ds. Naukowych i Wystawienniczych Muzeum Getta Warszawskiego,
- Beata Michalec – Radna m. st. Warszawy, Zastępca Dyrektora Muzeum Niepodległości w Warszawie,
- Eliza Czapska – Dyrektor Muzeum Zbrojownia na Zamku w Liwie,
- Kinga Biedrzycka z Muzeum Więzienia Pawiak oddział Muzeum Niepodległości,
- delegacja z Muzeum Domu Rodziny Pileckich w Ostrowi Mazowieckiej – Sergiusz Kazimierczuk oraz Katarzyna Lubczyńska,
- Maria Koc – Poseł na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej,
- Adam Góral – Starosta Powiatu Sokołowskiego,
- Marek Renik – Wicestarosta Powiatu Węgrowskiego,
- Bartłomiej Tomasz Pieńkowski- Wicestarosta powiatu ostrowskiego,
- Jan Słomiak – Burmistrz Miasta i Gminy Kosów Lacki,
- Zbigniew Kłusek – Wójt Gminy Stoczek,
- Marianna Kobylińska – Wójt Gminy Sterdyń,
- Monika Banaszek – Naczelnik w Gminie Miasta Marki,
- Sylwester Rytel- Andrianik – Radny Powiatu Sokołowskiego,
- Maciej Osiński – Członek Zarządu Powiatu Sokołowskiego,
- Zbigniew Czerkas – Wicestarosta Powiatu Sokołowskiego,
- Barbara Janina Sochal – Przewodnicząca Polskiego Stowarzyszenia im. Janusza Korczaka,
- Zbigniew Niziński – Prezes i założyciel Fundacji „Pamięć, Która Trwa”,
- Ewa Teleżyńska-Sawicka i Paweł Sawicki z Fundacji „Pamięć Treblinki”,
- Zofia Chyra-Rolicz – Członek Rady Muzeum przy Muzeum Treblinka,
- Małgorzata Iwańska-Kania – Dyrektor Miejskiej Biblioteki Publicznej w Sokołowie Podlaskim
- delegacja z Ośrodka Kultury w Sokołowie Podlaskim: Grzegorz Gil – kierownik działu edukacji SOK oraz Aleksandra Maksymiak,
- Tomasz Nowak – Uniwersytet w Siedlcach,
- Piotr Bujnowski,
- Henryk Kosieradzki – architekt z Siedlec,
- Ewa Siwek – Dyrektor Gminnego Ośrodka Kultury i Sportu w Małkini Górnej,
- Hanna Przesmycka – Dyrektor Zespołu Szkół w Kosowie Lackim,
- Sylwia Kędzierska-Jasik – Przewodnicząca Zarządu, Grażyna Majer – Członkini Zarządu Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Warszawie oraz Magdalena Gudzińska-Adamczyk, Monika Michnowska, Roman Byczuk,
Po przemówieniach nastąpiła modlitwa, której przewodniczyli Michael Schudrich – Naczelny Rabin Polski, ks. kanonik Józef Poskrobko – z parafii katolickiej w Prostyni.
Goście mogli również zapoznać się z wystawą plenerową „Artystyczny Świat Utracony. W hołdzie artystom zamordowanym w Obozie Zagłady w Treblince” przygotowaną przez Muzeum Treblinka. Wystawa prezentowana będzie do końca sierpnia br., jej kuratorem jest Anna Remiszewska, pracownik działu naukowo-wydawniczego.
Podczas 81. Obchodów buntu w Obozie Zagłady, można było wysłuchać pieśni pt. „Pieśń Treblinki”, w wykonaniu Chóru Kameleon Dzielnicy Mokotów pod batutą Katarzyny M. Bonieckiej.
W tak ważnym dniu delegacje Żydowskiego Instytutu Historycznego, Marszałka Województwa Mazowieckiego i Starostwa w Sokołowie Podlaskim, Muzeum Treblinka oddali również hołd Ofiarom Obozu Pracy Treblinka I składając kwiaty na Miejscu Straceń.
