2 sierpnia 2020 r. na terenie Obozu Zagłady Treblinka II odbyły się uroczystości związane z 77. rocznicą wybuchu buntu w Obozie Śmierci Treblinka II. Organizatorem uroczystości był Żydowski Instytut Historyczny im. Emanuela Ringelbluma we współpracy z Muzeum Treblinka.
Uroczystości otworzył prof. Paweł Śpiewak, dyrektor Żydowskiego Instytutu Historycznego, który przypomniał zebranym, że znajdują się na największym w Polsce cmentarzysku ludności żydowskiej. W miejscu w którym zginęło około 900 tysięcy osób, których imiona i nazwiska pozostają w większości nieznane.
W trakcie uroczystości zostały odczytane – w interpretacji Waldemara Barwińskiego – fragmenty relacji Abrahama Jakuba Krzepickiego, więźnia Obozu Zagłady Treblinka II.
Podczas uroczystości wygłosił mowę Ambasador Izraela Alexander Ben Zvi:
(…) Pamięć jest hołdem i bronią. Po pierwsze, oddajemy hołd wszystkim, którzy tu zginęli. Po drugie, walczymy przeciwko tym, którzy nadal starają się rozpalić płomień nienawiści i antysemityzmu – ideologii, która przyczyniła się do niewyobrażalnej tragedii. Tym ludziom mówimy w tym miejscu: pamiętamy i nie pozwolimy wam, aby historia się powtórzyła. (…)
List od Premiera Mateusza Morawieckiego odczytał Edward Kopówka, Dyrektor Muzeum Treblinka.
(…) Dzisiaj, w 77. rocznicę tego wydarzenia, czcimy pamięć poległych w tej nierównej walce i oddajemy hołd wszystkim Ofiarom Holocaustu. Ponawiamy nasze zobowiązania, że dramat Treblinki i innych miejsc kaźni II wojny światowej zapiszemy w pamięci pokoleń. (…)
List od Wiceprezesa Rady Ministrów, Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego prof. Piotra Glińskiego odczytała Magdalena Gawin, Podsekretarz Stanu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego
(…) Osobiste uczczenie ofiar tego strasznego miejsca i zbrodniczego reżimu przez pandemię Covid-19 jest w tym roku znacznie utrudnione. Jednakże pragnę złożyć wyrazy największej czci tym wszystkim, którzy przeszli przez piekło niemieckich nazistowskich obozów koncentracyjnych i obozów zagłady, a także tym członkom rodzin, którzy wraz z nimi doświadczyli późniejszej traumy poobozowej. Wszystkim, którzy nie pozwolili i nie pozwalają zapomnieć o tej tragicznej karcie w dziejach człowieka, w tym pracownikom Muzeum Treblinka za ich wytężoną pracę nad zachowaniem pamięci o tym miejscu, składam serdecznie wyrazy podziękowania. (…)
Przemówienie wygłosiła również dyrektor Biura Kultury Miasta Stołecznego Warszawy, Aldona Machnowska-Góra:
(…) Warszawa – miasto bohaterskiego Powstania Warszawskiego i bohaterskiego powstania w Getcie Warszawskim chyli dziś czoła przed bohaterskimi uczestnikami powstania w Treblince i wszystkimi ofiarami tego obozu. (…)
oraz Hanna Machińska, Zastępczyni Rzecznika Praw Obywatelskich:
„(…) Treblinka w naszej pamięci to miejsce, którego nie możemy zapomnieć. To miejsce niezwykłe. Garstka ocalałych mówiła nam o tym, jak straszliwy był los tych ludzi. To bolesna i konieczna lekcja historii dla nas dzisiaj.”
Na koniec, list Ady Krystyny Willenberg, odczytał prof. Paweł Śpiewak.
Moi Kochani,
tak mi smutno, że nie mogę uczestniczyć w tej tak ważnej uroczystości Będzie to pierwszy raz, że nie będę tam fizycznie, ale moje serce i dusza są w obecnej chwili w Treblince. Chciałabym serdecznie podziękować tym wszystkim, którzy zorganizowali to spotkanie, Rabinowi Szudrichowi, Rabinowi Zaretsky’emu, którzy co roku odmawiają modlitwę za zabitych oraz tym wszystkim, którzy się na miejscu znajdują Wasza obecność i odbywający się ceremoniał nie pozwolą, aby pamięć Treblinki uległa zapomnieniu. Dla mnie Treblinka jest świętym cmentarzem, w którym znajdują się prochy mojej Matki i licznych członków mojej rodziny. Tutaj tez mój nieżyjący małżonek przecierpiał 10 miesięcy. Jego ostatnim marzeniem było, aby w tym miejscu powstał godny tego miejsca okazały budynek, w którym będzie można sobie wyobrazić to wszystko, co się tutaj działo. Bo w Treblince, w czasie powstania i po nim, zostały zatarte wszystkie ślady tego co tu się odbywało, co prawda jest tu imponujący pomnik i pole kamieni, które symbolizują miejsca skąd przywożono Żydów na zagładę. Ale to miejsce prosi się o coś więcej. Mój małżonek nie doczekał tej chwili. Ja też nie jestem już młoda. Mam jednak nadzieję, że dożyję chwili kiedy przychylne władze dadzą wreszcie pozwolenie na rozpoczęcie prac. Może już w przyszłym roku danym mi będzie być, wraz z Wami, świadkiem tego wydarzenia.
Życzę dobrego zdrowia, ładnej pogody i raz jeszcze dziękuję, że nie zapominacie o Treblince.
Do zobaczenia
Ada Willenberg
Uroczystość zakończyły modlitwy przeprowadzone przez żydowskich i chrześcijańskich duchownych.
Po zakończeniu uroczystości zgromadzeni goście oddali hołd pomordowanym poprzez złożenie wieńców oraz zapalenie zniczy przed głównym pomnikiem na terenie Obozu Zagłady Treblinka II.