Granice byłego obozu zagłady oznaczono dwumetrowymi, surowo ciosanymi kamieniami. Przed symboliczną bramą wejściową znajdują się betonowe tablice z wyrytą krótką historią Obozu Zagłady Treblinka II. Na teren upamiętnienia, do rampy, biegnie brukowana droga, która jest poprowadzona w miejscu głównej drogi obozowej. Przekraczając bramę obozową, po prawej stronie znajdują się ciężkie, betonowe podkłady symbolizujące tory kolejowe, które prowadzą do urywającej się nagle rampy. W pobliżu znajduje się 10 głazów z wyrytymi nazwami państw, z których pochodziły ofiary. Od rampy do głównego pomnika również prowadzi brukowana droga. W założeniu autorów upamiętnienia poprowadzona ona została w miejscu drogi więźniów do komór gazowych. Najnowsze badania pozwoliły na bardziej precyzyjne ustalenie prawdopodobnego przebiegu tej ostatniej drogi ofiar.
Pomnik główny – monument z lasem otaczających go kamieni – został wykonany z granitu w kolorze popielatym. Na ośmiometrowy pomnik składają się ułożone na sobie nieobrobione bloki granitowe, nawiązujące wyglądem do jerozolimskiej Ściany Płaczu. Pośrodku frontowej ściany znajduje się szczelina. Możemy ją interpretować jako symbol przełamanego życia: ran, które już nigdy się nie zabliźnią i bezpowrotnej utraty z krajobrazu Polski setek tysięcy Żydów, którzy przez stulecia współtworzyli naszą wspólną historię. Na górze pomnika znajdują się płaskorzeźby przedstawiające ekspresyjne postacie ludzkie z twarzami ściśniętymi bólem. Płaskorzeźby „Męczeństwo”, „Kobiety i dzieci”, „Walka” i „Przetrwanie” symbolizują rozgrywającą się w obozie tragedię. Rozłożone w geście błogosławieństwa dłonie często są interpretowane jako gest rozpaczy i bezradności lub jako dłonie skierowane do Boga, jako niema prośba o pomoc i ratunek. Płaskorzeźba na tylnej ścianie przedstawia menorę. Przed pomnikiem umieszczono kamień z napisem „NIGDY WIĘCEJ!” w języku polskim, hebrajskim, jidysz, rosyjskim, angielskim, francuskim i niemieckim.
Za pomnikiem znajduje się upamiętnienie miejsca, w którym Niemcy palili zwłoki ofiar. Ma ono formę prostokątnej, betonowej płyty (22m x 4,5m) nieznacznie zagłębionej w grunt. Płyta została pokryta soplami z bazaltu angielskiego, których kształt przywodzi na myśl zwęglone ludzkie szczątki. Teren dookoła pomnika został podzielony na trzy ogromne pola o łącznej powierzchni ok. 22 tys. m2. Zalano je betonem, chroniąc w ten sposób teren po masowych grobach przed plądrowaniem. Na polach ustawiono około 17 tys. różnej wielkości kamieni o ostrych, nieobrobionych kształtach. Według jednej z interpretacji liczba kamieni nawiązuje do maksymalnej liczby osób, która mogła być zamordowana w komorach gazowych Treblinki w ciągu jednego dnia. Same kamienie mogą być interpretowane natomiast jako „pochód ludzi donikąd” lub jako żydowskie macewy. Na niektórych kamieniach umieszczono nazwy miejscowości, z których deportowano Żydów do Treblinki.
Pomnikiem nie jest sam monument, ale cały poobozowy teren. Upamiętnienie wypełnia i przenika to miejsce; można objąć je wzrokiem, jak również w nie wejść, co ułatwia poddanie się jego aurze, nastrojowi oraz wywołuje szereg odczuć.
Uroczyste odsłonięcie tego wyjątkowego założenia przestrzenno-architektonicznego nastąpiło 10 maja 1964 r. Jego autorami byli architekci: Franciszek Duszeńko – dziekan Wydziału Rzeźby Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych w Gdańsku, Adam Haupt – rektor Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych w Gdańsku oraz Franciszek Strynkiewicz – profesor Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie.
Zdjęcia pochodzą ze strony: zbrojowniasztuki.pl
M.S.