2 sierpnia 2018 r. w Muzeum Treblinka. Niemiecki nazistowski obóz zagłady i obóz pracy (1941-1944), z inicjatywy Żydowskiego Instytutu Historycznego odbyły się obchody 75 rocznicy buntu więźniów obozu śmierci Treblinka II. W uroczystości wzięli udział przedstawiciele władz państwowych, samorządowych i kościelnych, środowisk żydowskich, korpus dyplomatyczny, a także gość honorowy Ada Krystyna Willenberg z rodziną.
Uroczystość rozpoczęła Jolanta Hercog zastępca dyrektora Żydowskiego Instytutu Historycznego. Następnie Minister Wojciech Kolarski podsekretarz stanu w Kancelarii Prezydenta RP odczytał list od Prezydenta RP Andrzeja Dudy „ Ta zdumiewająca kumulacja nienawiści, pogarda, okrucieństwa, cynizm, chciwość i obojętność na niewyobrażalne cierpienia mężczyzn, kobiet, dzieci, osób starszych i chorych przybrała osobliwą postać. Stała się częścią oficjalnej polityki III Rzeszy- europejskiego państwa, którego obywatele szczycili się wielowiekową historią i kulturą: pisał prezydent. Zwrócił uwagę, że Muzeum jest największym cmentarzem obywateli RP zamordowanych podczas II wojny światowej, nawiązując do liczby ofiar.
Dr Piotr Szpanowski Zastępca Dyrektora Departamentu Dziedzictwa Kulturowego w MKiDN, odczytał list od Wicepremiera Piotra Glińskiego. Prof. Piotr Gliński zaznaczył, że odpowiedzią na „piekło Treblinka” jest „pamięć, którą państwo polskie kultywuje i wspiera, wiedząc jak strasznym, lecz ważnym dziedzictwem są pozostałości na ziemiach polskich po niemieckich nazistowskich obozach zagłady”.
Jej Ekscelencja Ambasador Izraela Anna Azari, zaakcentowała, iż obecność w tym miejscu stanowi oddanie hołdu ofiarom i „sprostowanie nowym wyzwaniom XXI wieku”.-Wyznaniom walki o równość i sprawiedliwość, walki z rasizmem i antysemityzmem.
W uroczystościach brał także udział Dr. Mateusz Szpytma wiceprezes Instytutu Pamięci Narodowej, odczytał on list od prezesa IPN. Głos zabrał również Włodzimierz Paszyński zastępca prezydenta m. st. Warszawy.
Jako ostatnia przemówiła Ada Krystyna Willenberg żona zmarłego w 2016 r. Samuela Willenberga uczestnika buntu w Treblince. Pani Willenberg przypomniała, że marzeniem jej męża było utworzenie w Muzeum centrum edukacji, w którym, w godnych warunkach, będzie można poznawać historię tego miejsca zagłady.
Uroczystość zakończyły modlitwy przeprowadzone przez żydowskich i chrześcijańskich duchownych: naczelny Rabin Polski Michael Schudrich, rabin Stas Wojciechowicz, ks. Paweł Rytel-Andrianik rzecznik Episkopatu Polski, proboszcz parafii ewangelicko-augsburskiej w Węgrowie ks. Paweł Szwedo oraz proboszcz parafii ewangelicko-reformowalnej w Warszawie ks. Michał Jabłoński.
W czasie uroczystości Marek Zając odczytał dwa fragmenty relacji byłego więźnia Abrahama Jakuba Krzepickiego, „Człowiek uciekł z Treblinek…”.
Przed głównym pomnikiem ofiar obozu zagłady wieńce złożyli i zapalili znicze:
ambasador Czech Iran Jestřáb, ambasador Niemiec Ralf Nikiel, pierwszy radca ambasady Francji Mathiev Carmona, przedstawiciele Ambasady Stanów Zjednoczonych- Frank Finever, radca ds. prasy i kultury oraz John Armstrong, radca ds. ekonomicznych, przedstawiciel Ambasady Królestwa Niderlandów Krzysztof Weyner, przedstawiciele Ambasady Austrii- Aleksandra Radziwoń, Barbara Sochal – prezes Polskiego Stowarzyszenia im. Janusza Korczaka, Paweł Sawicki i Ewa Telżyńska z Fundacji Pamięć Treblinki, pracownicy Muzeum Walki i Męczeństwa w Treblince oraz przedstawiciele instytucji kultury i żydowskich organizacji społecznych.
Po uroczystościach przed pomnikiem głównym w siedzibie Muzeum otwarto wystawę czasową: „Szmul Zygielbojm. Milczeć nie mogę i żyć nie mogę”.
Na 18 planszach z tekstami w językach polskim i angielskim zestawiono najważniejsze fakty z biografii działacza politycznego związanego z partia Bund. Szmul Zygielbojm pochodził z ubogiej, wielodzietnej rodziny. Urodził się we wsi Borowice koło Chełma. Otrzymał podstawowe wykształcenie i szybko podjął pracę. Już
w czasie I Wojny zaangażował się w działania robotniczego ruchu robotniczego i partii Bund. W 1917r. został jednym z 26 delegatów na I konferencji organizacji bundowskich w Polsce. 15 października 1939r. został jednym z 24 członków Rady Żydowskiej. 3 lutego 1942 Prezydent Władysław Raczkiewicz powołał Szmula Zygielbojma do Rady Narodowej.
W noc z 11/12 maja 1943 r. w Londynie na znak protestu przeciwko obojętności świata wobec Zagłady Żydów Szmul Zygielbojm popełnił samobójstwo. W liście pożegnalnym skierowanym do władz RP w Londynie napisał:
„Milczeć nie mogę i żyć nie mogę gdy giną resztki ludu żydowskiego w Polsce, którego reprezentantem jestem (…).
Nie było mi dane zginać tak jak oni, razem z nimi. Ale należę do nich do ich grobów masowych.”
Wystawa czynna będzie do 10 września br.
Opracowały: Marzena Szcześniak i Monika Samuel
Linki:
http://www.jhi.pl/blog/2018-08-03-relacja-z-obchodow-75-rocznicy-buntu-w-obozie-zaglady-treblinka-ii
https://pl.ambafrance.org/rocznica-buntu-w-obozie-zaglady-Treblinka-II
https://dzieje.pl/aktualnosci/bunt-wiezniow-w-obozie-zaglady-w-treblince