Recenzja

Nowością na rynku czytelniczym jest publikacja pod tytułem „Kosów Lacki. Studia i materiały z dziejów miejscowości” pod redakcją Artura Ziontka i Moniki Samuel.  Książka ta, to kontynuacja prac badawczych przedstawicieli różnych dyscyplin naukowych. Wcześniejsze tomy zostały poświęcone m.in. historii Ceranowa, Korczewa, nadbużańskiemu Podlasiu i Sterdyni.

Ostatnie dzieło to wkład wielu ambitnych badaczy historii regionu. Wśród nich, w pierwszej części tomu znajdziemy tekst Tomasza Jaszczołta „Kosowscy herbu Ciołek w ziemi drohiczyńskiej i ich dobra w XV i XVI wieku”, Anety Kułak i Grzegorza Ryżewskiego „Z dziejów Kosowa w XVI-XVIII wieku”, Andrzeja Chojnackiego „Antoni Kuszell i Michał Kuszell – legenda i rzeczywistość”, Katarzyny Bień „Nazwiska Żydów kosowskich w XIX wieku”, Moniki Samuel „Kosów Lacki w latach II wojny światowej. Prolegomena” oraz Edwarda Kopówki „Getto w Kosowie Lackim”.  W drugim rozdziale można przeczytać artykuł Izabeli Galickiej i Hanny Sygietyńskiej „Przygoda z El Greco”. W części zatytułowanej „Wspomnienia i materiały” znajduje się tekst Stanisława Truszkowskiego „Kosowski wrzesień. Wspomnienia z kampanii 1939 roku”, Jana Wolińskiego „Wspomnienia syna ostatniego właściciela majątku Kosów Lacki”, a także Janiny Wolińskiej „Wspomnienia z majątku Kosów Lacki z przełomu lipca i sierpnia 1944 roku”. W piątym, ostatnim rozdziale pt. „Varia” ze swoimi spostrzeżeniami dzieli się Artur Ziontek („„Mistrz małych ojczyzn”. Prof. Arkadiusz Kołodziejczyk (1957-2011) i jego ostatnie dzieło”).

Już na wstępie redaktorzy zaznaczają, że wydawnictwo nie pretenduje do miana monografii. Zgodnie podkreślają też, że książka jest zbiorem studiów i materiałów przybliżających historię Kosowa Lackiego i okolic, ale w żaden sposób nie wyczerpujących tematu. Na wstępie badacze historii regionu zdradzają też czego oczekują od woluminu. „Liczymy, że taka właśnie konstrukcja da możliwość każdemu zainteresowanemu odnaleźć jakiś szczególnie ważny dla siebie fragment tej barwnej mozaiki, jaką jest bogata w wydarzenia historia małej miejscowości ulokowanej na skraju nadbużańskiego Podlasia”

Tekst „Nazwiska Żydów kosowskich w XIX wieku” autorstwa Katarzyny Bień jest dokładną analizą zgromadzonego materiału źródłowego, który stanowią imiona i nazwiska Żydów z okolic Kosowa Lackiego. W oparciu o archiwalia kosowskie, takie jak akty urodzenia, zgonu i zejścia Katarzyna Bień wyodrębnia 653 niepowtarzające się jednostki nazewnicze. Nie brakuje również informacji dotyczących kształtowania się nazwisk żydowskich i prób prawidłowego uregulowania kwestii żydowskich. Tu opiera się ona na klasyfikacjach S. Malewicza, T. Opasa, M. Brzeziny i Z. Abramowicz. Materiały te uzupełnia o własny podział antroponimów Żydów kosowskich. Tekst wzbogacony jest zdjęciami fragmentów macew i fotografią symbolicznego pomnika stojącego na miejscu komór gazowych w Treblince. Liczne odwołania do różnych materiałów badawczych i wprowadzony wątek z literatury polskiej zachęcają do głębszego zastanowienia się nad znaczeniem nazewnictwa żydowskiego.

Kolejnymi autorami, których z efektem prac należy się zapoznać są Aneta Kułak i Grzegorz Ryżewski. „Z dziejów Kosowa w XVI i XVIII wieku” jest bogato udokumentowanym materiałem przedstawiającym dzieje Kosowa Lackiego, jego dziedziców, a także miejscowej parafii. Autorzy doceniają rolę fundatorów kościoła w Kosowie Lackim oraz prowadzone działania wojenne ze Szwedami. Nie zapomniano także o istnieniu cerkwi w części Kosowa Lackiego zwanego Ruskim. Kułak i Ryżewski prezentują też ostateczną liczbę ludności wyznania mojżeszowego zamieszkującą Kosów Lacki. Dociekania te na pewno usatysfakcjonują miłośników historii regionu.

Wartym polecenia jest też artykuł Edwarda Kopówki „Getto w Kosowie Lackim”. Autor krótko i zwięźle przedstawia dzieje ludności żydowskiej w okresie II wojny światowej oraz ich zmaganie się z życiem i śmiercią. Kopówka przypomina również obraz Kosowa Lackiego w trakcie działań wojennych i tryb życia tamtejszej ludności. Podkreśla też rolę grupy żydowskiej samoobrony i Rady Żydowskiej. Całość uzupełniają wspomnienia Hanny Lewkowicz dotyczące prześladowań Żydów, rozporządzenie Ernesta Gramssa z 10 XI 1942 roku o zakazie zatrudniania Żydów oraz zdjęcia obelisku upamiętniającego kosowskich Żydów na New Montefiore Cemetery Pinelawn w Nowym Jorku.